Ik ben de sterfdatum van George vergeten. Hij stierf op 11 mei 1980 en ik heb er niets aan gedaan. Het ging dit jaar zomaar aan mij voorbij. Zomaar. Zonder waarschuwing vooraf besefte ik achteraf dat ik hem vergeten was. George. De voorgaande jaren was zijn sterfdag een belangrijke dag, net als zijn verjaardag. Ik deed op beide gelegenheiden iets bijzonders. Voor hem. Door het schrijven van zijn levensverhaal is hij onderdeel van mijn leven geworden, maar kennelijk behoort de geschiedenis van George nu tot mijn verleden.
Verleden en geschiedenis zijn twee heel verschillende dingen. Het eerste jaar dat ik bezig was met het uitpluizen van zijn leven gaf ik George een postume gedenkplek. Hij had geen graf en ik vond dat iedereen een rustplaats verdiende. Ik liet een naamplaatje maken en plakte deze op een van de dukdalfen op een mooie plek in de Scheveningse binnenhaven. Het plaatje is inmiddels door de zee opgeslokt, net als mijn aandacht. Geschiedenis.
Terwijl ik bezig was met mijn eigen beslommeringen en mijzelf onderdompelde in het verleden, vergat ik het heden. Zoals zo vaak. Het verleden heeft voor mij een kalmerende en geruststellende werking en daarom begeef ik mij zo graag in die kringen. Het is geweest. Het is geen actualiteit. Het is. Geweest. Niet meer en niet minder. In tegenstelling tot de geschiedenis kent het verleden geen noodzaak. Het vraagt niets, want het kan niets. Dus het wil niets. Lekker rustig. Het verleden wordt pas geschiedenis op het moment dat iemand er een mening over heeft.
Echoput
Het verleden is een heerlijke, behaaglijke plek van onbeduidende leegheid. Een plek met wat smeulende vuurtjes van de schepen die wij achter ons lieten. Een plek met hier en daar wat voorbarig weggegooide oude schoenen. Een plek met in stilte pijnzende doelloze zielen op zoek naar het antwoord op de vraag wat zij anders hadden kunnen doen. Het verleden is perfect om vragen aan te stellen waar je geen antwoord op wilt, zoals fotorolletjes die nooit tot foto's ontwikkeld werden. Het verleden is een echoput waar je muntjes in blijft gooien, hopende op een goede uitkomst. Het verleden heeft echter geen behoefte aan geld, daar is het te laat voor. Alles wat met geld te koop is, is voor wat ooit was niet van belang.
Het verleden is een groot gapend gat van eindeloze mogelijkheden, wederopstandingen en ingewikkelde gedachten. Velen worden onrustig bij het idee, maar voor sommigen brengt zo'n zwart gat juist rust. De onrustigen maken van het verleden geschiedenis. Geschiedenis is wetenschap achteraf, in tegenstelling tot de raadselen der toekomst. Niemand lijkt te willen weten wat de toekomst brengt, maar desondanks steken velen geld in pensioenfondsen, opleidingen en loterijen. Waar geen weet is, is hoop. Het verleden is yoga waar de geschiedenis worstelen is. Berusting jegens vechten. Acceptatie jegens duiding. Gevoel jegens verstand.
In het verleden mag alles en iedereen zijn wat het wil. Al het strak omlijnde wordt losgelaten als het heden er klaar mee is. Het verleden kent geen keurslijven. Vormen zijn onbepaald, oordelen worden niet geveld. Yoga. Het is moeilijk je een houding te geven, maar als je eenmaal op je kop staat en je net doet alsof dat zo hoort dan kraait geen haan ernaar. Adem in, adem uit. Rust. Eenvoud. Een gevoel van thuis. Het verleden is het lieve, stille broertje dat graag knuffelt en alles wel prima vindt.
Worsteling
Hoe anders is de historie. Als de geschiedenis op haar kop staat, dan gaat iedereen er vanuit dat het een tactische zet is. Een eigenaardige houding, is niet gebruikelijk. Iets moet immers gebruikelijk zijn, om geschiedenis te kunnen worden. Waar verleden acceptatie heeft heeft historie perceptie. Een worsteling. Je werkt jezelf fier rechtop en verdedigt je met hand en tand tegen de tegenstanders, of je gaat er uiteindelijk verslagen bij liggen. Geschiedenis moet je overkomen zijn, gedaan hebben of erin leven en verder zit daar weinig tussen; anders heb je geen recht van spreken. Als je het bént dan scheelt dat in elk geval weer een mening.
In de historie wordt alles vergeleken met hoe het eerder is gegaan en gedaan. Niets staat op zichzelf. Historie en toeval, het zekere en het onzekere, zijn geen vrienden. Bij alles dat zeker is schuilt een (toegekend) motief. Een mening bij elk feit is een vereiste. Geen historie zonder duiding. De geschiedenis is ogenschijnlijk louter hier om op basis van het verleden antwoorden en wijsheden te brengen voor de toekomst. Is geschiedenis verworden tot een orakel? Is zij de oudere zus – die van dat lieve broertje – die de hoogste CITO-score kreeg en naar het VWO mocht om vervolgens in haar examenjaar stiekem een abortus te ondergaan? Het verleden geeft volgens de bijsluiter van financiële producten immers geen garanties voor de toekomst.
De historie van George is niet mijn geschiedenis, maar wel mijn verleden. Ik heb van het verleden van George geschiedenis gemaakt, opdat zijn historie weer het heden wordt en wij hem – en al die mensen die leefden zoals hij – niet zullen vergeten. Voor mij is George nog altijd het heden, omdat het boek dat ik over hem schreef nog altijd het belangrijkste is dat ik ooit deed. Ik mag zijn sterfdag dan wel zijn vergeten, maar zo lang je zonder oordeel leeft met het verleden wordt het geen geschiedenis. Als er één ding is dat George ons leerde is het niet te oordelen. Niet over toen, niet over nu. Nooit.
10 feb 2023